Breukvlakken - De wreedheid van de vrede

De Stichting Breukvlakken organiseert samen met de Psychoanalytische Kern Zuid-Nederland een voordracht van de Belgische collega Jens De Vleminck: de wreedheid van de vrede – Sigmund Freud over oorlog en ‘eeuwige vrede’.

Op 24 februari 2022 voltrok zich een nieuwe Zeitenwende. De Russische militaire invasie van Oekraïne noopte het Westen om afscheid te nemen van de ‘geopolitieke vakantie’ die inging na de implosie van de Sovjet-Unie. Het oorlogsgeweld ten gevolge van de Russische ‘speciale militaire operatie’ interpelleert de staat van de Europese Unie, die oorspronkelijk als vredesproject in het teken van ‘Nooit meer oorlog’ stond. Begin december 2024 riep Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO, de NAVO-partners nog op om een nieuwe ‘oorlogsmentaliteit’ te ontwikkelen. In dit appel weerklinkt het devies van Sigmund Freud, die tijdens de Eerste Wereldoorlog memoreerde: “Si vis pacem, para bellum. Als ge de vrede wilt behouden, bereidt u dan voor op de oorlog” (Freud 1915b: 473).

De vraag ‘Waarom oorlog?’ katapulteert ons meer dan negentig jaar terug in de tijd. Tijdens de hoogzomer van 1932 nodigt Albert Einstein, promotor van het internationale pacifisme en van het liberale internationalisme, Sigmund Freud uit om na te denken over wat Einstein aanduidde als “de belangrijkste vraag van onze beschaving”, met name: “Is er een weg om mensen van het onheil van oorlogen te bevrijden?” (Freud 1933b: 236). Einsteins brief zal, samen met Freuds antwoordbrief, in 1933 in vier talen als de brochure ‘Waarom oorlog?’ (1933b) verschijnen – om regelrecht op de index te worden geplaatst en om vervolgens aan de vlammen te worden toevertrouwd.

Tijdens deze lezing neem ik de brochure ‘Waarom oorlog?’ (1933b) als centraal uitgangspunt. Ik bevraag en her-contextualiseer Freuds reflecties over oorlog en ‘eeuwige vrede’ in het licht van zijn culturele geschriften en confronteer hen daarbij met de tijdens het interbellum vigerende internationaal-politieke en rechtsfilosofische opvattingen. Vervolgens maak ik de brug naar vandaag. Wat kan de brochure ‘Waarom oorlog?’ ons vandaag mee helpen verhelderen inzake de complexiteit van de oorlogssituatie op het Europese continent – en elders in de wereld, zoals op het Afrikaanse continent en in het Midden-Oosten –, inzake een mogelijke uitkomst van de oorlog en inzake de opdracht om een wissel te trekken op een vredevolle toekomst? Waarom is er oorlog als eigenlijk niemand oorlog wil? Maar ook: waarom is de verlangde ‘eeuwige vrede’ eigenlijk zo wreed?

Jens De Vleminck is doctor in de wijsbegeerte, seksuoloog en psychoanalyticus. Hij is titulair lid van de Belgische School voor Psychoanalyse (EBP-BSP) en lid van de Vlaamse Vereniging voor Psychoanalytische Therapie (VVPT). Hij is werkzaam in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven Campus Kortenberg en is tevens docent binnen de Associatie KU Leuven. Hij is bestuurslid van het Stichtingsbestuur Tijdschrift voor Psychoanalyse en van het Stichtingsbestuur Psychoanalytisch Woordenboek. Eerder verscheen van hem de monografie De schaduw van Kaïn. Een klinische antropologie van de agressiviteit (Universitaire Pers Leuven, 2013). Daarnaast redigeerde hij o.m. de bundels Freud als filosoof. Over seksualiteit, psychopathologie en cultuur (Pelckmans 2013, met Philippe Van Haute), Queer. Een psychoanalytische queeste (Gompel&Svacina 2024, met Michel Thys) en Verleiding en vertaling. Het enigma van de seksualiteit (Gompel&Svacina 2025, met Marc Hebbrecht).

Bestellen: kaarten zijn te verkrijgen via de website van het Pesthuyspodium, www.pesthuyspodium.nl

Namens de Stichting Breukvlakken en de PAK Zuid-Nederland

Thom van Lierop, klinisch psycholoog/psychoanalyticus